Concello da Coruña

Concello da Coruña

Cando:

6 de agosto de 2021

Na lingua que eu falo... con Teresa Ramiro

Continuamos a nosa serie de entrevistas con persoas que fan da lingua un medio de expresión pero tamén unha elección individual e comprometida.

Esta semana veu visitarnos Teresa Ramiro, veciña da cidade ademais de mariscadora, poeta, nai, coidadora, activista e un cento de cousas máis. Falar con ela precisa de levar un caderno no que tomar apuntamentos xa que van saíndo palabras que hai tempo que se deixaron de escoitar ou que non coñeciamos. A conversa delongouse entre explicacións, definicións e reflexións dos seus varios oficios e dar conta de todo o que nos achegou nese par de horas daría para escribir un libro enteiro.

A TERRA

Hai unhas semanas gañou un dos nosos sorteos sobre o Ramo de San Xoán e, ao vir recollelo, deixounos caer que xa non se elaboran os ramos seguindo a tradición, nin se empregan as vinte e unha herbas necesarias. Quedounos na cabeza ese dato, vinte e unha herbas diferentes e necesarias, e ese foi o punto de inicio desta conversa.

Teresa Ramiro herdou o amor polas plantas da súa familia, onde os seus avós era xardineiros do Pazo da Peregrina. O seu coñecemento enriqueceuse coa lectura de libros antigos e manuais de fitoterapia. Ela chámalles "pócimas" (apócemas) aos preparados que fai empregando certos remedios naturais da súa horta ou que atopa nos montes, lonxe da xente e da contaminación dos coches ou das augas. O seu preparado de hipérico é xa un clásico familiar e neste núcleo é onde aprendeu que o Ramo de San Xoán non leva tan só uns ingredientes senón unha estrita maneira de xuntalos e un uso.

Os vinte e un compoñentes tradicionais do ramo serían: unha póla ou folla de figueira, outra de castiñeiro, unha de nogueira e outra de bieiteiro (ou sabugueiro) en flor. Despois virían o codeso, o trobisco e a espadana, así como o romeu, os pampillos e a menta. A estas herbas xúntalles unha á que lle chama "herba de todas as nais", que non damos atopado, a non ser que teñamos en conta a artemisa, coñecida como "a nai de todas as herbas". Seguen o fiúncho, o hipérico ou herba de San Xoán, o fento, que debe ser macho, as dedaleiras ou estalotes e, por último, o pan de raposa.

Con todas estas herbas, atadas coa fibra da palmeira (que ten o nome de atadeira) facíase un ramo enorme que a súa familia vendía, e aínda prepara e vende, polas datas previas á Noite Meiga.

Explícanos como o uso do ramo ten tamén o seu ritual e mestura ao relato anécdotas deliciosas nas que está presente o seu espírito de poeta. O ramo métese en auga a noite de San Xoán e ao día seguinte toda a familia lavará a cara coa auga olorosa. Despois quedará pendurado á intemperie ata o abrente do día de San Pedro para que seque. Gardarase para empregalo como remedio contra queimaduras, rabuñaduras ou tirizós, para o que se queimarán pequenos anacos e afumarase a parte afectada. Di que hai unhas palabras que recitar mentres se afuman as feridas, pero que non as lembra e aquí dános que pensar, se son cousas da memoria ou do código secreto desta maxia tradicional tan de noso.

O MAR

Teresa Ramiro traballa na Ría do Burgo. O oficio de mariscadora é dos máis duros que existen e o traballo non se acomoda ao tempo meteorolóxico nin á saúde. Se non traballas non cobras e hai que saír ao areal chova ou faga un sol abrasador. Ela lembra ir mariscar durante o Hortensia, ou afundir na lama como se fosen areas movedizas. A ría do Burgo é unha das máis contaminadas do país e non só por efectos da pouca sensibilidade da industria da zona. Teresa fálanos de arrincar coas propias mans bombonas, refrixeradores, carriños da compra e un cento de tarecos máis botados ao mar á mantenta por persoas que despois demandan un marisco limpo e barato para as súas mesas.

Coméntanos que despois de moito loitar, hai por fin un plan de saneamento da ría e que, con pouco que coidemos de non volver a ese estado, poderá recuperarse a rica bioloxía da zona, que a natureza é sabia e unha experta en repoñerse das feridas.

"A terra pódese acabar pero o mar sempre nos dará recursos"

Esta frase, que pronuncia con total convicción, amósanos a súa fe no seu oficio e no seu lugar de traballo: o mar.

E van saíndo palabras que para nós son novas: paxeta (paxe pequeno e baixo para levar o peixe), pochón que é o aparello onde medran os alevíns de marisco antes de acadar o tamaño óptimo para sementalos. Porque non só hai sementeira na terra, senón que os mariscos tamén se sementan nos terreos do mar para que medren ata a súa colleita. O desdobre é o momento no que se abre o pochón para ver o que medrou e o que non.

"Mariscar é un traballo prehistórico. Nas covas, nos castros, nas escavacións arqueolóxicas xa se atopaban cunchas que non eran de adobío senón que nos amosan que xa se consumían mexillóns, berberechos, ameixas ou ostras. E o oficio non mudou en tantísimos anos. É algo que se fai con mans e ferros". O berberecho apáñase con "rastrillo" (angazo) e para a ameixa emprégase a forquita (outra xente tamén lle chamará galleto ou galleta).

O AIRE

Polo aire chegou a poesía. A través da imaxe e da memoria. Tamén do ouvido, xa que lembra as radios prendidas na súa infancia e a súa nai cantando e contando historias. Aprendeu a ler fóra da escola, ao estar impedida na cama durante os seus anos máis cativos. Alí, deitada e detida, escoitaba o murmurio das radios e da mamá e lía as letras dos cartóns que impedían que o teito de madeira filtrase a chuvia. E fálanos da súa memoria fotográfica.

"A poesía naceu comigo"

En 2019, os seus poemas reúnense en Fundido a negro grazas á malpicá Editorial Caldeirón, tan vencellada ao mundo do mar; o seu fundador, o desaparecido Paco Souto foi, ademais de poeta e activista, percebeiro, polo que a unión de Teresa Ramiro á editorial é máis que casual.

Ela sácalle importancia ao feito de ser poeta, como se fose unha función biolóxica máis e lembra preferir a lectura aos bailes e ler todo o que lle caía nas mans. A súa avoa levábaa ás casas de médicos e militares coruñeses para quen lavaba a roupa (aquí fai un inciso para reivindicar o silenciamento de mulleres tan importantes como as lavandeiras da cidade) e regresaba feliz á casa cun par de libros de agasallo. Na sala de espera do médico lía revistas e libros e mesmo un frade leváballe vidas de santas.

Ler e escribir. Publicar nunha revista valenciana os primeiros poemas con trece anos e despois destruír todo. A rebeldía e a dúbida dando ao lume todas as follas do caderno agás catro que conservou. Pasados os sesenta chega, pasadas tamén varias páxinas incómodas da súa vida, retoma a escrita e chega Fundido a negro e recupera a ilusión por escribir, recitar e contar.

Escribe en soidade e silencio, dous dos grandes e escasos luxos do seu mundo, polo que escribe pouco.

A CEIFADORA

Percorres os camiños e congostras

degolando a herba

Sei que agardas por min nos arrabaldes

arrancando as follas do calendario

mentres a lúa devala as marés

do meu diario de a bordo

Aínda así, a falla de tempo non a afasta de militar na poesía, no ecoloxismo, nos coidados, na busca de canles para que as tradicións e a nosa lingua e cultura medren, como medra o mar, cunha raíz forte e fonda.

Categorías da noticia

Que che parece esta sección?

-101-101-101

Tes un navegador demasiado antigo!

Sentímolo pero o teu navegador é moi antigo para poder mostrar esta páxina. Debes de actualizalo ou usar un navegador compatible. Optimizamos esta web para Google Chrome, Mozilla Firefox, Opera, Safari e Microsoft Edge. Instalar agora un navegador compatible

Iniciar sesión